Henryk Sienkiewicz

            Za życia był jedną z najbardziej intrygujących postaci swoich czasów. Najpopularniejszy polski pisarz przełomu XIX i XX wieku do dzisiaj budzi zachwyt i sympatię oraz jest źródłem inspiracji dla wielu pokoleń Polaków. Nowelista, powieściopisarz i publicysta pochodzenia tatarskiego herbu Orszyk, o pseudonimie literackim Litwos. Laureat Nobla w dziedzinie literatury za powieść Quo vadis, kawaler francuskiej Legii Honorowej i członek zagraniczny Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.

            Urodził się 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej w Ziemi Łukowskiej w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Rozpoczął naukę w 1858 r. uczęszczaniem do gimnazjum w Warszawie mieszczącym się w budynkach Uniwersytetu Warszawskiego. W 1864 r. zdobył swoją pierwszą nagrodę w szkole za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. Na ogół jednak uczył się przeciętnie choć przy tym zdradzał talenty humanistyczne. Jego rodzice nie mieli środków na udzielenie synowi pomocy finansowej, w związku z czym młody Henryk podjął się pracy guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. Tam podejmuje swoje pierwsze próby literackie. Rozpoczyna pisanie pięciu powieści, z których wszakże kończy tylko jedną pt. Ofiara. W 1866 r. uzyskał dyplom dojrzałości i rozpoczął studia, początkowo zgodnie z wolą rodziców na Wydziale Lekarskim Szkoły Głównej w Warszawie. Ostatecznie jednak zdecydował się studiować na Wydziale Filologiczno-Historycznym, gdzie biedował i marzył o swojej dalszej karierze, a przy okazji zdobył gruntowną wiedzę na temat literatury i języka staropolskiego. Przyjaźnił się ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Poznał wówczas Helenę Modrzejewską

            Jako dziennikarz zadebiutował jako student w 1869 r. w “Przeglądzie Tygodniowym”. Po studiach mając za sobą druk pierwszych utworów objął w Gazecie Polskiej stały felieton o nazwie Bez tytułu. Od 1875 r. prowadził dział literacki w Niwie jednocześnie rozpoczynając prace nad  trylogią nowelistyczną, ukończoną rok później.

            Prowadził burzliwe życie osobiste i rodzinne. W 1881 r. ożenił się z Marią Szetkiewiczowską pochodzącą z Litwy, z którą przeżył kilka szczęśliwych lat. Miał z nią dwoje dzieci. W 1885 r. zmarła na gruźlicę. W 1893 r. wziął ślub z Marią Wołodkowiczówną z Odessy, która jednak po miesiącu opuściła męża, a Sienkiewicz otrzymał papieskie potwierdzenie nie zaistnienia sakramentu małżeństwa. W 1904 r. ożenił się ze znaną mu od 1888 r., zresztą jego cioteczną siostrzenicą, Marią Babską.

            Od 1975 r. jego życie obfitowało w podróże. Stały się one jego sposobem bycia i warunkiem twórczości, nawykł bowiem do pisania “w drodze”: w hotelach i pensjonatach, a należał do najpracowitszych pisarzy epoki. Wędrowanie na wielką skalę rozpoczął w l. 1876-78, gdy na koszt Gazety Polskiej odbył podróż po Stanach Zjednoczonych. Spędził tam trzy lata obfitujące w wędrówki po Kalifornii, skąd przysyłał do Gazety Listy z podróży i nowele. Wraz z przyjaciółmi podjął próbę utworzenia komuny rolnej.

Po powrocie do Europy udał się do Paryża, a następnie do Lwowa, na Huculszczyznę, do Tarnopola, do Szczawnicy i Krynicy, do Wenecji i Rzymu, a jesienią 1879 r. stanął w Warszawie. Każdego roku wielokrotnie zmieniał miejsce pobytu. Był m.in. w Wiedniu, Brukseli, w Rumunii, Bułgarii, Turcji, Egipcie i Zanzibarze. Tego stylu życia nie zmienił nawet po otrzymaniu w darze od narodu majątku ziemskiego w Oblęgorku k. Kielc w 1900 r. Zapraszano go również na liczne imprezy narodowe, kongresy i bankiety, z czego nigdy się nie wymawiał.

            Za życia osiągnął sławę i rozgłos. Stał się również bogaty. Po napisaniu Trylogii był najzamożniejszym z pisarzy polskich swojego okresu. Potrafił się również dzielić swoim bogactwem. Gdy w 1888 r. otrzymał od anonimowego darczyńcy sumę 15 tys. rubli natychmiast je przeznaczył na stypendium dla artystów chorujących na gruźlicę. Korzystali z niego: Konopnicka, Wyspiański, Przerwa-Tetmajer.

Był również obiektem ataków. Wielu jemu współczesnych pisarzy uważało jego twórczość za wybielającą szlachtę i przeinaczającą ważne fakty w dziejach narodu, wychowującą w sposób jednostronny, pełnej niedostatków głębi psychologicznej i bezradną wobec problematyki filozoficznej obchodzącej współczesnego człowieka. Sienkiewicz natomiast podkreślał, że jego twórczość była ku pokrzepieniu serc. Wysuwał na główny plan katolicką religijność polską i tradycję wojskową kosztem pracy i nauki. Do grona krytyków Henryka Sienkiewicza należały takie osobistości świata literackiego jak: Bolesław Prus, Aleksander Świętochowski, Witold Gombrowicz i Czesław Miłosz. Byli oni skłonni przyznać H. Sienkiewiczowi rangę “pierwszorzędnego pisarza drugorzędnego”

W 1905 r. otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Podczas uroczystości wręczania nagród podczas przemowy podkreślił, że jest to zaszczyt szczególnie cenny dla syna Polski. Mówił       “Głoszono ją umarła, a oto jeden z tysięcznych dowodów na to, że żyje”. Dodał też “Głoszono ją podbitą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że umie zwyciężać”

Po wybuchu wojny Sinkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim stał się założycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916 r., gdzie go pochowano. W 1924 r. jego prochy sprowadzono do Polski. Na drodze przez kraje Szwajcarii, Austrii i Czech składano mu hołd. Po uroczystości pod pomnikiem Adama Mickiewicza, gdzie wygłosił przemówienie Stanisław Wojciechowski, prochy złożono w sarkofagu w katedrze św. Jana obok grobu Gabriela Narutowicza

Twórczość Sienkiewicza była niesamowita pod wieloma względami. Patriotyzm był wartością w jego książkach nadrzędną i punktem odniesienia do oceny bohaterów. Odstawał tym samym od normy epoki, gdzie po klęsce powstania styczniowego wyciszano akcenty patriotyczne. Nawiązywał również do tradycji staropolskich według których siłą narodu jest szlachta - element poddawany krytyce przez pozytywistów. W powieści historycznej szedł Sienkiewicz tropem wielu tradycji, z których korzystał pomysłowo i efektownie. Od Waltera Scotta przejął zwyczaj sytuowania postaci i fabuł fikcyjnych na pierwszym planie powieściowym, a w tle rzeczywistych wydarzeń historycznych tj. rzeczywistych wojen i postaci dziejowych. Barwne postacie, patos i optymistyczną wymowę zdarzeń zawdzięczał tradycji eposu znanego z Pana Tadeusza. Dużo korzystał z tradycji gawęd romantycznych. Aleksander Dumas “nauczył” go tempa akcji i budowania jej napięć przygodowych.

Po dzisiejszy dzień spuścizna po H. Sienkiewiczu inspiruje do tworzenia na jego bazie filmów i seriali telewizyjnych również za granicą w czym celują głównie Włosi. W szkołach zagościł on na stale pomagając uczniom ocenić nie tylko epokę w której pisał mistrz ale również czasy, o których traktował będąc dla wielu pierwszym spotkaniem z żywą historią Polski i Polaków. Bardzo szanowane  w środowisku nauczycieli są walory dydaktyczne i wychowawcze twórczości Sienkiewicza zwłaszcza nazywanie po imieniu wad narodowych Polaków i ich pozytywnych prób przezwyciężania.

Odpowiadając na ankietę paryskiej gazety “Le courrier Europeen” w 1905 r. H. Sienkiewicz stwierdził: “Należy miłować Ojczyznę ponad wszystko i należy myśleć przede wszystkim o jej szczęściu. Ale jednocześnie pierwszym obowiązkiem każdego prawdziwego patrioty jest czuwać nad tym, by idea jego Ojczyzny nie tylko nie stanęła w przeciwieństwie do szczęścia ludzkości lecz by stała się jedną z jego podstaw. Tylko w tych warunkach istnienie i rozwój Ojczyzny stanie się sprawą, na której całej ludzkości zależy. innymi słowy hasłem wszystkich patriotów powinno być: przez Ojczyznę do ludzkości, nie zaś dla Ojczyzny przeciwko ludzkości”

 Grzegorz Wysokiński