Bolesław Prus

Bolesław Prus (Aleksander Głowacki) 

     Jeden z najoryginalniejszych umysłów epoki. Człowiek przepełniony troską o kraj, w którym mieszkał i społeczeństwo, dla którego pisał. Prozaik, nowelista, publicysta okresu pozytywizmu, działacz społeczny. Współtwórca polskiego realizmu.

     Urodził się 20 sierpnia 1847 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej pieczętującej się herbem Prus I, który Aleksander zaczął wykorzystywać w toku kariery literackiej. Osierocony w wieku trzech lat przez matkę, a w wieku dziewięciu lat przez ojca wychowywał się pod okiem brata Leona Głowackiego, nauczyciela historii, który jednak okazał się być osobą chorą psychicznie. Pod jego wpływem bierze udział w powstaniu styczniowym. Aresztowano go za to i osadzono na Zamku Lubelskim, pozbawiono szlachectwa i oddano pod opiekę wuja Klemensa Olszewskiego. Po zwolnieniu z więzienia Aleksander kontynuuje naukę w gimnazjum lubelskim, które kończy z wynikiem celującym 30 czerwca 1866 r.

     Mimo, że interesowały go studia w Petersburgu ze względów finansowych poszedł do Szkoły Głównej w Warszawie na Wydział Matematyczno - Fizyczny. Zdany na własne siły zarabiał jako guwerner i korepetytor co jednak nie przynosiło mu znacznego dochodu. W wolnych chwilach pisał do Kuriera Świątecznego pod pseudonimem Jan w Oleju. Po trzech latach zmuszony został opuścić studia ze względów finansowych. Przeniósł się do Puław, gdzie podjął naukę na Wydziale Leśnym Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Popadł w konflikt z jednym z profesorów rosyjskich i wrócił do Warszawy w 1870 r. Parał się różnych zawodów aby zdobyć środki utrzymania m.in był ślusarzem w fabryce Lilpopa i Rau na Woli.

     Za debiut prasowy Aleksandra Głowackiego uważa się artykuł zamieszczony w 22 czasopiśmie Opiekun domowy pt. “Nasze grzechy” w 1872 r. Od tamtej pory współpracuje z kilkoma tytułami prasowymi m.in. “Niwa”, “Mucha”, “Kurier Warszawski”. Jego cykle felietonów Kartki z podróży oraz Kronika Tygodniowa zyskały mu dużą popularność oraz umożliwiły poprawę sytuacji finansowej. W artykułach poruszał sprawy polityczne, społeczne i moralne. Zjednywał sobie czytelników trafnymi spostrzeżeniami i odwagą w formułowaniu zdań. Jego twórczość ożywiało zaufanie do koncepcji społeczeństwa jako organizmu, nakaz wspieranie się grup społecznych i wymiany usług. Dowodził, że nie mesjanistyczne uzurpacje ale pozytywistyczny wysiłek i rozwój cywilizacyjny przyniesie Polsce niepodległość. Bilans jego działalności felietonowej zamyka się w liczbie 1100 kronik. Jednocześnie rozpoczął pracę nad krótkimi formami literackimi. W jego dorobku jest ok. 110 takich utworów jak nowele, opowiadania, szkice powieściowe. W latach 80-tych uznał, że dojrzał do napisanie powieści. Na jego dorobek składają się: Placówka, Lalka, Emancypantki, Faraon, Dzieci. W przeciwieństwie do Sienkiewicza hołdował realistycznej zasadzie obserwacji, nowoczesnej kompozycji, równowadze między romantycznej idealizacji życia ,a naturalistycznej odwadze wkraczania w domenę zła. Na pisanie powieści z “wielkich pytań naszej epoki” zdecydował się dopiero po długim “treningu” literackim

     Ustabilizowanie sytuacji materialnej pozwoliło mu pomyśleć o założeniu rodziny. 14 stycznia 1875 r. w lubelskim kościele pw. Ducha Świętego wziął ślub z Oktawią Trembińską, daleką kuzynką ze strony matki. Żona czuwała od tego czasu nad jego zdrowiem gdyż Aleksander cierpiał na agorafobię. Rodzina pozostała bezdzietna. Natomiast przybrany syn Emil w wieku 18 lat popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości. Od 1882 r. wyjeżdża na wczasy do uzdrowiska w Nałęczowie, gdzie będzie spędzał czas wolny przez 30 kolejnych lat. W 1895 r. odbył swoją jedyną podróż zagraniczną, w czasie której zwiedził Berlin, Drezno, Karlsbad, Rapersville i Paryż..Przyjaźnił się ze Stefanem Żeromskim, na którego ślubie występował w charakterze świadka. Początkowo recenzenci nieufnie podchodzili do jego prac wytykając mu wady kompozycyjne i niedostatek prawdy o ludziach ale z czasem krytycy zaczęli w tym upatrywać oznak nowatorstwa. Pod koniec swojego życia stał się wielkim autorytetem dla opinii publicznej. Postrzegano go jako wielkiego reprezentanta pracy organicznej i utylitaryzmu. Często udzielał się w akcjach społecznych, obejmował patronat wielu inicjatyw i przedsięwzięć. W swoim testamencie ufundował stypendia dla utalentowanych dzieci pochodzących z ubogich wiejskich rodzin. Księgozbiór zapisał Towarzystwu Biblioteki Publicznej. Zmarł na atak serca w wieku 64 lat. Pogrzeb odbył się 22 maja 1912 r. i przerodził się w wielką manifestację mieszkańców Warszawy. Na jego nagrobku na cmentarzu powązkowskim wyryto słowa “Serce serc”.

     Z dziesięciolecia na dziesięciolecie wzrastało zainteresowanie prozą Aleksandra Głowackiego. Po II wojnie zaczęto tłumaczyć jego książki na języki obce. Pojawiły się też ekranizacje filmowe jego powieści (“Lalka”, “Faraon”). Twórczość Bolesława Prusa należy do największych osiągnięć literatury polskiej. Najbliższa jest pracom takich autorów jak Charles Dickens i Anton Czechow.

Grzegorz Wysokiński