Za życia był jedną z najbardziej
intrygujących postaci swoich czasów. Najpopularniejszy polski pisarz przełomu
XIX i XX wieku do dzisiaj budzi zachwyt i sympatię oraz jest źródłem inspiracji
dla wielu pokoleń Polaków. Nowelista, powieściopisarz i publicysta pochodzenia
tatarskiego herbu Orszyk, o pseudonimie literackim Litwos.
Laureat Nobla w dziedzinie literatury za powieść Quo vadis, kawaler francuskiej
Legii Honorowej i członek zagraniczny Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.
Urodził
się 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej w Ziemi Łukowskiej w zubożałej rodzinie
szlacheckiej. Rozpoczął naukę w 1858 r. uczęszczaniem do gimnazjum w Warszawie
mieszczącym się w budynkach Uniwersytetu Warszawskiego. W 1864 r. zdobył swoją
pierwszą nagrodę w szkole za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod
Cecorą. Na ogół jednak uczył się przeciętnie choć przy tym zdradzał talenty
humanistyczne. Jego rodzice nie mieli środków na udzielenie synowi pomocy
finansowej, w związku z czym młody Henryk podjął się pracy guwernera u rodziny
Weyherów w Płońsku. Tam podejmuje swoje pierwsze próby literackie. Rozpoczyna
pisanie pięciu powieści, z których wszakże kończy tylko jedną pt. Ofiara.
W 1866 r. uzyskał dyplom dojrzałości i rozpoczął studia, początkowo zgodnie z
wolą rodziców na Wydziale Lekarskim Szkoły Głównej w Warszawie. Ostatecznie
jednak zdecydował się studiować na Wydziale Filologiczno-Historycznym, gdzie
biedował i marzył o swojej dalszej karierze, a przy okazji zdobył gruntowną
wiedzę na temat literatury i języka staropolskiego. Przyjaźnił się ze
środowiskiem cyganerii artystycznej. Poznał wówczas Helenę Modrzejewską